In de literatuur over de rode familie is zijn naam geen onbekende. Niet alleen figureert zijn naam in overzichtswerken, ook verscheen van de hand van Johan Wijne een biografie. In 2007 kwam daar een prachtige uitgave met levensbeschrijvingen en brieven van Wiardi Beckman aan en van zijn grote vriend Marinus van der Goes van Naters bij.  Hieraan is nu toegevoegd Onszelf blijven. H.B. Wiardi Beckman, baanbreker van de moderne sociaaldemocratie.  Voor de redactie tekenden Frans Becker, Menno Hurenkamp en Paul Scheffer. Eveline van Rijswijk wordt in een voetnoot bedankt voor de verzorging van Beckmans teksten; deze beslaan de hoofdmoot van het boekje. Daarnaast bevat de uitgave bevat drie artikelen over Wiardi Beckman, beeldmateriaal en een nawoord van Paul Scheffer over de actualiteit van Wiardi Beckman. Inzet is na te gaan wie hij was vanuit de idee dat zijn bijdrage aan het politieke denken in Nederland ‘urgenter dan ooit’ is.    

Die pretentie maakt het boek niet waar. De publicatie brengt geen nieuwe inzichten of nieuwe literatuur naar voren waardoor weinig wordt toegevoegd aan wat al bekend is. Het oeuvre van Beckman wordt uiterst summier ingeleid. Mijn belangrijkste bezwaar tegen het boek is echter dat het teveel grote woorden bevat en het gevoel voor (historische) verhoudingen mist. Beckman wordt bijvoorbeeld neergezet als ‘baanbreker’, als ‘grondlegger van de moderne sociaaldemocratie, een politicus en denker die het isolement van de SDAP doorbrak’. Uit deze typering blijkt dat de auteurs over onvoldoende kennis beschikken over de belangrijkste periode in zijn politieke loopbaan, de jaren dertig.

Kenteringsocialist
Wiardi Beckman valt te karakteriseren als een Kenteringsocialist. Dit begrip gebruik ik in mijn dissertatie om een jonge generatie socialistische intellectuelen te karakteriseren die cruciaal was voor de vernieuwing van de sociaal-democratie in de jaren dertig. Tot die Kenteringsocialisten behoorden onder meer Jan Tinbergen, Hein Vos, Hilda Verwey-Jonker, Marinus van der Goes van Naters, Henk Brugsma en de naamgever van het wetenschappelijk instituut van de PvdA. De term Kentering is ontleend aan de naam van het tijdschrift van de Bond van Sociaaldemocratische Studentenclubs, waar zij vrijwel allen lid van waren.  Het was deze groep socialisten die zowel voor de inhoudelijke vernieuwing als het soortelijk gewicht zorgden om de partij in de jaren dertig te doen kantelen in de jaren dertig. Opmerkelijk was daarbij hun bagage uit (nieuwe) wetenschapsgebieden: Vos en Tinbergen met hun fascinatie voor economische modellen, de sociologische analyses van Verwey-Jonker en de deskundigheid op het terrein van staatsrecht van Van der Goes van Naters. Deze jonge intellectuelen geloofden niet meer in de onvoorwaardelijke komst van het socialisme en stelden realistische programma’s op om een socialistische samenleving in de praktijk te kunnen brengen. Dit resulteerde in belangrijke beleidsrapporten zoals Nieuwe Organen en het Plan van de Arbeid.

De auteurs van Onszelf blijven hebben nauwelijks oog gehad voor de context en de groep waarin Wiardi Beckman functioneerde. Kwalificaties als ‘baanbreker van de moderne sociaaldemocratie’ zijn daarom niet passend. Wiardi Beckman was vooraleerst een grote belofte, maar door zijn vroegtijdig overlijden heeft hij nooit echt een grote carrière in de partij kunnen maken. Wie zegt niet dat hij, net als zijn vriend Van der Goes van Naters, na de oorlog stuk zou zijn gelopen op iemand als Koos Vorrink?

De visie van Wiardi Beckman
De hoofdmoot van Onszelf blijven bestaat uit teksten die de visie van Wiardi Beckman op de vernieuwing van het sociaal-democratie zouden weergeven. Ze zijn gegroepeerd rond de trefwoorden ‘socialisme en democratie’,  ‘denken over de doorbraak’ en ‘de nationale gedachte’. In zijn de optiek van Wiardi Beckman was het socialisme uitgegroeid van een historisch verankerde wetmatigheid tot een politieke beweging met democratie als kernwaarde. Verder wilde hij de sociaal-democratie verbreden en een onlosmakelijk onderdeel van de natie laten vormen.

Onder de noemer  ‘socialisme en democratie’ wordt de toespraak afgedrukt die Wiardi Beckman uitsprak bij de  verdediging van het ontwerp van het nieuwe beginselprogramma van de SDAP in 1937, alsmede de tekst van dat programma. De toespraak bevat weliswaar zijn woorden,  maar hij rapporteerde hier namens een commissie die bestond uit zwaargewichten in de partij. Ook het beginselprogramma is het product van die commissie. Hoe groot de rol van Wiardi Beckman in die commissie is geweest is niet meer te achterhalen omdat de notulen van hun vergaderingen  niet meer toegankelijk zijn. Om het opstellen en verdedigen van het nieuwe beginselprogramma op deze wijze vooral toe te schrijven aan Wiardi Beckman, doet geen recht aan de betekenis van andere vernieuwingsgezinde commissieleden.    

In plaats van het herdrukken van werk van Wiardi Beckman was het interessanter geweest een analyse te maken van (de betekenis van) zijn teksten. Het onevenwichtige stuurloze nawoord van Paul Scheffer doet een poging daartoe, maar zijn hinkstapsprongen door de politieke geschiedenis van de laatste eeuw doen geen recht aan  deze Kenteringsocialist. Pijnlijker nog is het gebrek aan echt kritische reflectie. Wiardi Beckman’s overdenkingen over de ‘Nederlandse volkseenheid’, de ‘trekken van het ‘Nederlandse volkskarakter’ zoals ‘een opmerkelijk zuiver gevoel voor rechtvaardigheid en recht’ bijvoorbeeld verdienen een meer kritische beschouwing dan hier het geval is geweest.

Nieuw onderzoek
Ik onderschrijf de gedachte van de samenstellers dat het bestuderen van Wiardi Beckman (en zijn generatiegenoten) ook vandaag nog urgent is. Daarom doe ik op deze plaats graag een suggestie voor nieuw onderzoek: biografieën over twee generatiegenoten van Wiardi Beckman, de econoom Jan Tinbergen en zijn goede vriend de ingenieur Hein Vos. Zij waren de grondlegger van het Plan van de Arbeid uit 1935. De ideeën in dit Plan - bestaanszekerheid bij een behoorlijk levenspeil - vormen een leidraad in het SDAP-programma uit 1937, maar wezenlijker nog, hebben aan de basis gestaan van de Nederlandse verzorgingsstaat. Als uiterst invloedrijk lid van de SER heeft Tinbergen als een verkapte minister van economische zaken uitvoering gegeven aan de grondgedachten van dit Plan. Hoe briljant hun ideeën waren blijkt uit het feit dat Tinbergen de eerste Nobelprijs voor de economie heeft gekregen voor dit werk. Hoewel de econoom Tinbergen aandacht heeft gekregen, is de socialist Tinbergen onderbelicht gebleven. Vos is eens te meer interessant als homoseksuele minister, zij het dat hij zijn geaardheid niet publiekelijk uit kon dragen.

De ideeën en de opstelling van de Kenteringsocialisten zijn nog steeds relevant en inspirerend, maar verdienen ook kritiek. Daarbij gaat het om meer kwesties die in Onszelf blijven worden belicht, zoals bijvoorbeeld de reactie op het opkomend fascisme. Naast de opmerkelijk vroege en intelligente analyses van Verwey-Jonker staat de afzijdige houding van oudere partijcoryfeeën. Ook de discussies over het functioneren en het belang van een politieke partij die in de SDAP in de jaren dertig werden gevoerd, zijn nu nog interessant. Hoe om te gaan met verschil van mening? Hoe belangrijk is de partij nu wel helemaal? En hoever moet je gaan om je missie uit te dragen? In de jaren dertig probeerde men met de modernste technieken uit de reclame het Plan van de Arbeid in de markt te zetten. Dat leverde de vraag op hoeveel ruimte er moet zijn voor de boodschap en de verpakking. Ook is interessant om te zien hoe invloedrijk wetenschappelijke inzichten waren bij de vernieuwing van de sociaaldemocratie. Kom daar nu eens om nu facts free politics opgang maken. Tenslotte maakte de partij in de jaren dertig een ontwikkeling door waarin de nationale staat steeds meer centraal kwam te staan in het politieke en economische leven. Hierover is een werkelijk interessant en relevant verhaal te vertellen. Onszelf blijven vertelt dat echter niet.

Frans Becker, Menno Hurenkamp en Paul Scheffer, Onszelf blijven. H.B. Wiardi Beckman, baanbreker van de moderne sociaaldemocratie (Amsterdam 2011)

Dr. Margit van der Steen is historicus en onderzoekt, publiceert en adviseert over geschiedenis, politiek, seksevraagstukken en diversiteit. Zij publiceerde over het Plan van de Arbeid; haar dissertatie over Hilda Verwey-Jonker verscheen onlangs bij Bert Bakker.