Jaap van der Laan

Over de uitgave Rond de Eerste Internationale

Het is me een groot genoegen samen met Marten Buschman van Onvoltooid Verleden en dankzij de genereuze Margriet Giele hier het vierde deel van de verzamelde artikelen van Jacques Giele te kunnen presenteren.

Kelderuitgeverij is een kleine uitgeverij die opgezet is om reprints van boeken te maken die je antiquarisch nauwelijks kon vinden. We diepen teksten op uit de geschiedenis van anarchisme en radicaal links, maken die opnieuw op, voorzien ze van een actuele inleiding en brengen ze met een geboekdrukte band in een kleine oplaag weer uit. En als die oplaag dan uitverkocht is, drukken we weer bij. Het Roodboek ter verdediging van Marinus van der Lubbe was het eerste boek dat we uitgaven. Dat was in 1999. Inmiddels is het Roodboek toe aan de vierde druk en zijn in totaal een veertigtal titels verschenen die allemaal nog verkrijgbaar zijn. En ook zijn het niet meer alleen reprints maar ook een paar deeltjes poezie en literatuur.

Hoe kwam nu Jacques Giele in beeld. In 1976 kreeg ik zijn boek Arbeiders zelfbestuur in Spanje, in handen. Zijn uiterst gedegen studie over hoe de anarcho-syndicalistische arbeiders in het begin van de Spaanse Revolutie in 1936 de economie in Catalonië organiseerden. Het boek was toen net uitgegeven bij Anarchistische Uitgaven van Frank Rutten en ik herinner me dat ik het toen ik het voor het eerst in handen kreeg, gefascineerd was door het feit dat het klaarblijkelijk toch kon, de economie organiseren zonder bazen en zonder staat. Was dat anarchisme dan toch een levensvatbare utopie? Dat boek moest natuurlijk heruitgegeven, daarom sprak ik met Jacques, die ik ken uit het bestuur van het Ferdinand Domela Nieuwenhuis fonds, en hij was meteen enthousiast dat het opnieuw zou verschijnen. Dat hebben we in 2004 gevierd met een etentje hier in Amsterdam samen met Hanneke Willemse, die het voorwoord schreef, en Jan Groen.

Toen rees ook het plan om De Eerste Internationale in Nederland een titel die al in 1973 bij de SUN verschenen was en nauwelijks meer te vinden was, opnieuw uit te geven. Ondertussen was ik druk met andere heruitgaves, onder meer die van Kropotkin, De verovering van het brood en Wederzijdse Hulp en Idealen en werkelijkheid in de Russische literatuur en zo duurde het tot 2008 voordat De Eerste Internationale in Nederland verscheen met een uitstekende inleiding van Bert Altena.

Inmiddels had ik een aantal van Jacques artikelen over de negentiende-eeuwse arbeidersbeweging gelezen en had ook van diverse kanten gehoord hoe baanbrekend Jacques werk in die jaren was geweest. Ik ben zelf geen historicus, maar gewoon een belangstellende leek, en ik vond zijn artikelen interessant en erg leesbaar geschreven en wat me vooral aantrok was zijn aandacht voor de mensen die de geschiedenis maakten, veel meer dan voor de organisaties. Toen ik dan aan Jacques vroeg of we zijn artikelen over de arbeidersbeweging niet konden bundelen en in boekvorm uitgeven was hij meteen enthousiast en werd ik ter plekke benoemd tot zijn uitgever. Ik herinner me vooral de paar gezellige gesprekken in café Krom en op het Spui. Ik kreeg van Jacques een stapel boeken en tijdschriften waar artikelen van hem in stonden om te zien welke ik wilde bundelen en ook een manuscript van een roman, Voor galg en rad. Het plan bleef destijds een plan, althans voorlopig. Ik zag of hoorde van Jacques in episodes vaker en minder vaak , naarmate het meer of minder goed met hem ging en toen overleed hij voor mij heel onverwacht. Martin Smit had inmiddels wel twee artikelen uit het Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis gescand toen ik contact kreeg met Marten Buschman, ik meen bij het veertigjarig bestaan van De AS. Marten was een bibliografie van Jacques aan het maken. Het was achteraf maar goed dat ik nog niet veel verder gekomen was met uitgeven, ik had vast een aantal belangrijke artikelen nooit gevonden en nu Marten als redacteur wilde optreden kon er een echt verantwoord project opgezet.

Natuurlijk werd het toen opeens wel een veel groter project. Zo verscheen dan verleden jaar Gieles onderzoek naar de stratificatie van de samenleving in de negentiende eeuw Hoe zag Nederland er in 1850 uit? met een inleiding van Marten Buschman, een boek dat we in het IISG op een geslaagde bijeenkomst gepresenteerd hebben. En vanmiddag presenteren we dan het vierde deel van Jacques artikelen Rond de Eerste Internationale met een inleiding van Johan Frieswijk, die hier vanmiddag ook spreekt. Het bevat een aantal belangrijke studies. Ik noem De oppositie der Volksmannen en Het ontstaan van de typografen vakorganisatie in Nederland naast een aantal kleinere stukken van meer journalistieke aard die onder andere in De Tand des Tijds en in Vrij Nederland en Spiegel Historiael verschenen zijn. Het is de bedoeling dat er zeker nog drie boeken in deze serie verschijnen, de eerste met als werktitel Arbeidersbestaan, de titels van de twee volgende staan nog niet vast. Daarnaast zijn er in Jacques nalatenschap nog twee manuscripten. Twee romans, Voor Galg en Rad en Poldermans Welvaren die zeker ook moeten worden uitgegeven. Ik hoop jullie dan ook weer te zien bij de volgende presentatie.


Jaap van der Laan
Kelderuitgeverij
kelderuitgeverij@xs4all.nl