Toespraak Bob Reinalda namens Jury

SASKIA POLDERVAART PRIJS 2016 voor Dr. Elise van Alphen

Dames en heren,

Graag bedank ik het KNHG voor de gastvrijheid hier twee prijzen uit te reiken en heet ik speciaal de gelauwerden en de kinderen van Saskia Poldervaart welkom.

De eerste is de Saskia Poldervaart Prijs, die wordt toegekend voor een bijzondere prestatie op het terrein van de sociale geschiedenis en/of een geëngageerde bestudering van sociale bewegingen in brede zin.

Niet alleen het werk, maar ook het leven van Saskia Poldervaart, die in 2011 overleed, stond in het teken van sociale bewegingen. In haar eigen bestaan waren geen scherpe grenzen te trekken tussen wetenschappelijk werk, politieke inzet en persoonlijk leven. Geheel in lijn daarmee concentreerde haar wetenschappelijk onderzoek zich op bewegingen die een specifieke manier van politiek bedrijven praktiseerden. Een vorm van politiek waarbij activisten zich in eerste instantie richten op het doordenken en vooral praktiseren van alternatieve levenswijzen. Saskia Poldervaart vroeg onvermoeibaar aandacht voor deze bewegingen, zoals de utopisch socialisten in het Frankrijk van de 19e eeuw, de coöperatieve beweging rond 1900, de zogenoemde ‘jaren zestig’ of de recente ‘doe-het-zelf-stroming’, waaronder de queer-beweging. Zij vond dat deze bewegingen in de bestaande geschiedschrijving werden veronachtzaamd, vanuit een eenzijdigheid die veelal bepaald was door een marxistische of sociaal-democratische blik. Het allerbelangrijkste aandachtspunt bij dit alles waren de sekseverhoudingen. De feministische beweging ging Saskia bovenal ter harte en zij schroomde dan ook niet om die contemporaine feministen de les te lezen, die uitsluitend op het bestuurlijke en de politieke instituties waren gericht.

Saskia Poldervaart hield tot op het laatst een levendige belangstelling voor jongere generaties van activisten en onderzoekers. De jury van de naar haar genoemde prijs (Mieke Aerts – helaas door ziekte verhinderd, Susan Legêne en Bob Reinalda) was er dan ook van overtuigd de prijs dit keer toe te kennen aan een jonge onderzoeker of onderzoekster. Iemand die de belangstelling van de naamgeefster deelt voor niet-institutionele vormen van politiek, de jaren zestig en de verschillende betekenissen van de leuze ‘het persoonlijke is politiek’. De derde winnaar van de Saskia Poldervaart Prijs is Elise van Alphen: net als Saskia iemand die zich weinig aantrekt van grenzen tussen academische disciplines. Zij heeft humanistiek en filosofie gestudeerd en zich bekwaamd in sociaalwetenschappelijk en historisch onderzoek. Zij is een voortreffelijk onderzoekster en elke ivoren toren is haar vreemd. Zij was jarenlang nauw betrokken bij het feministische tijdschrift Lover en werkt tegenwoordig bij het Transgender Netwerk Nederland. Het grensgebied tussen wetenschap en samenleving is het terrein waarop zij zich thuis voelt, en wetenschap is, als het aan haar ligt, vanzelfsprekend geëngageerd.

Vorige maand promoveerde Elise van Alphen op Alles werd politiek. De verhouding tussen het politieke en het persoonlijke in de humanistische en de homolesbische beweging in Nederland, 1945-1980. Daarin ondergraaft zij vastgeroeste denkbeelden over de geschiedenis van beide bewegingen. Ze doet dat aan de hand van inzichten die ze heeft gedestilleerd uit de internationale literatuur over nieuwe sociale bewegingen (inclusief de feministische) en over politieke cultuur. Die inzichten maakten het haar mogelijk om, anders dan in de bestaande geschiedschrijving, ook buiten het raamwerk van de institutionele politiek te kijken. Bovendien plaatst zij beide bewegingen, veel meer dan voorheen is gebeurd, in hun eigen historische context. Het resultaat is (onder veel meer) een herwaardering van autonome groepen en initiatieven die precies het soort politiek bedreven waar Saskia Poldervaart altijd aandacht voor vroeg: een streven naar maatschappijverandering door alternatieve levenswijzen in het hier en nu in praktijk te brengen, ook, en juist, in het persoonlijk leven. In de homolesbische beweging van de jaren zeventig waren dat groeperingen als Paarse September, de Rooie Flikkers, het Flikkerfront en Lesbian Nation.

Elise van Alphen laat zien dat voor die activisten het vormen van een zelf, een eigen leven en handelen, een eigen cultuur, los van ingesleten maatschappelijke patronen, pas echte politiek was. Zij meenden dat juist door deze praktijken de maatschappij fundamenteel zou veranderen. Elise van Alphen toont bovendien aan hoe belangrijk het contemporaine feminisme was voor ontwikkelingen in de homobeweging. Ook dat zou Saskia Poldervaart deugd hebben gedaan. Elise, van harte gefeliciteerd!

Uitgereikt op 4 november 2016 op het Jaarcongres
van het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap in Amsterdam