|
|
Sjaak van der Velden In 1970 brak in Rotterdam de grootste havenstaking van na de oorlog uit en het was ook het jaar waarin de actiegroep Het Oude Westen landelijk in de publiciteit kwam. Ik zat toen nog op school, was zestien jaar oud en erg onder de indruk van deze acties. Dat leidde ertoe dat ik afstand nam van de Rotterdamse Oranje Vrijstaat en aansluiting zocht bij de Kommunistiese Eenheidsbeweging Nederland (marxisties-leninisties) (KEN-ml), de voorloper van de huidige SP, omdat die organisatie in deze acties op de voorgrond trad. In de KEN-ml ontmoette ik voor het eerst Gerrit Sterkman, die een heel aparte plaats innam tussen de vele intellectuelen. Hij wist dwars door de intellectualistische discussies heen zijn mening te verwoorden en wel zo dat iedereen hem begreep. In de buurt Het Oude Westen noemde men hem Ome Gerrit wat aangeeft hoe deze oude activist daar als een vis in het water was. Uit deze jaren stamt ook een TV-optreden van Gerrit. Het was een periode waarin veel te doen was over de woningnood en PvdA-man Marcel van Dam had het voorstel gedaan, dat iedereen in Nederland een deel van zijn loon zou afstaan voor oplossing van de woningnood. Toen dit voorstel in een televisieprogramma ter sprake zou komen, togen de actievoerders uit het Oude Westen naar Hilversum. Gerrit voorop. Toen hij de kans kreeg, tegen de zin van de programmaleiding in, greep hij een microfoon. Voor het hele land hield hij vervolgens een vurig pleidooi, dat de centen maar moesten worden gehaald bij de “couponknippers en laaielich¬ters” maar niet bij de gewone arbeiders. Het zal wel niet door Gerrit zijn gekomen, maar Van Dams voorstel stierf een stille dood. Een Rotterdamse arbeidersjongen. Toen Gerrit 7 jaar oud was, overleed zijn moeder. Zijn vader, een groot bewonderaar van Multatuli en Spiekman, hertrouwde een jaar later met Trijntje Hoefman en uiteindelijk telde het gezin 10 kinderen en overleed een jongetje op tweejarige leeftijd. De armoede die in het gezin heerste kan misschien aardig worden geïllustreerd met twee voorvallen. Pa Sterkman moest voor zijn baan een wit overhemd dragen, maar omdat dat te duur was, droeg hij slechts een wit frontje onder zijn vest. Een ander en schrijnender voorval is het volgende. Gerrit kon goed tekenen en de toenmalige directeur van de Rotterdamsche diergaarde, die eens een tekening van Gerrit had gezien, zorgde ervoor dat hij naar de tekenacademie kon. De benodigde passer¬doos gaf hij erbij. Op een goede, of beter gezegd slechte, dag stond de kleine Gerrit huilend in de gang: zijn passerdoos was weg. Moeder had deze naar de lommerd gebracht, want ze zat zonder geld. Gerrits moeder zette toch al alle zeilen bij om de eindjes aan elkaar te knopen. Ze verzorgde niet alleen een gezin van twaalf personen, maar werkte ook als wasvrouw. Zelfs dat wasgoed verdween af en toe een paar dagen naar ‘ome Jan’, de lommerd. Een arbeidersdichter Ze staren U aan Bedrijfsactivist Al gauw werd Gerrit Sterkman echter actief in de Eenheids Vak Centrale (EVC), een linkse vakbond die al tijdens de oorlog was opgericht. Vermoedelijk heeft hij binnen de EVC ook zijn latere levensgezellin tante Cor Barendregt ontmoet. Binnen de kortste keren was Gerrit voorzitter van de afdeling metaal in Rotterdam en dat is hij tot het eind (1958) gebleven. Het is wel aardig om over deze episode een tegenstander van de EVC, Jan Wacht van het NVV, aan het woord te laten: “De E.V.C. heeft in de Rotterdamse metaalindustrie in feite geen rol gespeeld. Wel heeft ze een tijdlang een van haar prominente figuren gesalarieerd, maar ook hij mocht er blijkbaar niet in slagen de E.V.C.-Metaal een enigszins invloedrijke positie te bezorgen. Ze moet zich er nu mee vergenoegen, dat ze in enkele kernen één of meer vertegenwoordigers heeft, welk aantal bij elke verkiezing terugloopt. De vrijgestelde werkt nu weer reeds enige jaren in het bedrijf, waar hij ook vroeger wel werkte, nl. Wilton-Feijenoord.” Er zal misschien ook wel kunnen worden gesproken van een haat-liefde verhouding tussen Wacht en Sterkman, want evengoed lijkt Gerrit op een foto in Wachts gedenkboek te staan (p. 320).  Overigens gaf Gerrit zelf een iets andere visie op het gebeuren: “Een tijdlang ben ik ook nog vrijgesteld geweest, maar ik ben niet zo’n makkelijke gozer, ik kwam al spoedig in conflict. Ik heb m’n eigen manier van optreden, m’n eigen manier van omgaan met de mensen. De leiding gaf me te verstaan dat ik maar beter kon weggaan. Ik zei: ‘Nou, mijn klauwen staan niet verkeerd: ik ga wel weg.’ En ik ging naar Wilton om aangenomen te worden....” Dat was Gerrit ten voeten uit. Hij was communist, maar paste niet altijd even goed in de kadaverdiscipline die een communistische partij van haar leden eiste. Achteraf kon hij ook wel begrip opbrengen voor de mensen die uit de EVC gingen omdat ze het niet met de centrale lijn eens waren. Toch koos hij uiteindelijk wel voor de eenheidslijn, maar daarover verderop meer. In de achttien jaar dat Gerrit na de oorlog als koperslager bij Wilton werkte, heeft hij diverse stakingen meegemaakt. Een van de bekendere is ongetwijfeld die uit 1965, die de geschiedenis in is gegaan als de Zwarte Nacht van Wilton-Feijenoord. Een spontane bedrijfsbezetting, waarbij de arbeiders iedereen die niet meedeed ook het bedrijf uitzetten. We zullen hier echter Gerrit zelf aan het woord laten over een andere actie. In de tijd dat hij in de Kern zat voor de EVC had er eens een verslag van een vergadering in De Waarheid (het dagblad van de CPN) gestaan. Toen hij vervolgens bij een aantal directieleden op het matje werd geroepen, ontkende Sterkman natuurlijk glashard dat hij daar iets mee te maken had. De Kern-voorzitter was het zat en zei: “‘Zo wens ik niet veurt te gaan, ik stel voor Sterkman te schorsen.’ Ik zeg: ‘Dus U schorst mij?’ ‘Ja’ ‘Van deze bespreking?’ ‘Ja’ ‘Ook van m’n werk?’ ‘Ook van je werk!’ ‘O’ zegt De Keizer, ‘Dat is ontslag om dringende redenen.’‘Ja, ontslag om dringende redenen.’‘Moet je eens goed luisteren meneer Matern. Ik heb nog nooit voor m’n broodheren gebogen en als ik veertig vingers had, kon ik veertig bazen krijgen, want ik ken m’n vak tot en met. En wat je nou doet, ken je wel eens proberen bij een mannetje, dat de fabriek loopt aan te vegen of de wc’s loopt schoon te maken, maar niet bij mij. Maar dat je het probeert is een bewijs dat je geen cent menselijk gevoel in je flikker hebt, dat je zo koud bent als het stuk papier dat voor je op tafel ligt en zo zakelijk als het potlood wat je in je handen hebt. Dat je niet begrijpt dat de arbeiders mensen van vlees en bloed zijn, dat je niet bereid bent wat voor ze te doen: ook niet voor de koperslagers. Maar maak je geen illusie meneer Matern, dat ze niet zullen weten hoe je bent en nou ga ik weg.’ En ik ging weg, maar die stommelingen lieten me gaan, de fabriek in.”Binnen de kortste keren lag de koperslagerij stil. Driehonderd man staakte een paar uur en Gerrit mocht blijven. Zo werkte Sterkman na de oorlog tot 1966 bij Wilton en dat leverde hem ook nog eens een flink pensioen op. In 1976 kreeg hij wel vier gulden in de week, maar dat zal niet zijn geweest voor de vele gedichten die hij al die jaren onder zijn collega’s bleef verspreiden. Ook nu nog bleek Gerrit zich kwaad te maken over onrechtvaardige omstandigheden. Met verontwaardiging sprak hij over het feit dat zijn eigen pensioen weliswaar schandalig laag was, maar dat collega’s werden afgescheept met nog minder. Van CPN-er tot onafhankelijk activist In 1968 gaf hij een interview aan de Rode Tribune. Dit was een maandblad dat werd uitgegeven door het Marxistisch-Leninistisch Centrum Nederland (MLCN), een groep CPN-dissidenten die zich in het internationale conflict tussen de Volksrepubliek China en de Sowjet-Unie aan de zijde van de Chinezen schaarden. Dit interview leidde tot Gerrits royement uit de CPN. Gerrit stapte na deze tegenslag niet uit de linkse beweging, zoals zoveel anderen voor en na hem deden. Nee, hij trad gewoon toe tot het MLCN en werd redactielid van de Rode Tribune. Toch heeft hij dit niet lang volgehouden, want in 1972 kreeg hij ook daar weer een conflict. Studenten uit Nijmegen hadden Gerrit gevraagd voor een lezing en zoals altijd had hij daarin toegestemd. Dat was echter niet naar de zin van de landelijke leiding van het MLCN, dat inmiddels omgedoopt was in KEN (ml) en Sterkman werd verboden te gaan. Een luttele maand nadat hij op 21 december 1971 wegens zijn verdiensten voor de arbeidersbeweging tot erelid van de KEN was gemaakt, achtte een aantal studenten hem niet in staat een lezing te houden. Gerrit hield het nu voor gezien in de communistische beweging. Zelf zei hij het als volgt: “Ik ben ‘t niet altijd eens geweest met die scheuringen maar ik heb ‘t wel vaak kunnen begrijpen. Omdat ik de tactiek van de CPN ken. Zij zijn de alleenzaligmakenden en zodra je dat niet wil, dan is het afgelopen. Natuurlijk zaten er op een gegeven moment een aantal geheide Trotzkisten hoor, dat staat vast. Maar er zijn ook wel scheuringen geweest die ik wel kon begrijpen, maar waar ik niet achter ging staan omdat ik me aan de discipline hield. Omdat iedere scheuring op zichzelf verkeerd is. Als je nou kijkt naar de MLCN en de groepen die daaruit zijn voortgekomen, dat ze nou eigenlijk precies eender zijn als de CPN. Alleen doen ze of het anders is; ik heb dat bij den lijve ondervonden. Als je een andere mening hebt, kun je gaan.”. Nawoord Weer thuis is de hele band uitgetypt en we hebben getracht een eerste opzet voor de geplande brochure te maken. Die opzet is opgestuurd naar Gerrit en toen kwamen de problemen. Gerrit had spijt van sommige dingen die hij zo onomwonden had verteld. Hij en Cor vonden dat sommige gebeurtenissen beter niet konden worden gepubliceerd, om de tegenstander niet in de kaart te spelen. In januari 1977 gingen Cor Smit en ik nog een keer naar Gerrit. Nu in zijn woning in de St. Mariastraat te Rotterdam waar we deze zaak nog eens met hem doornamen. Bronnen  |
