Marien van der Heijden / Dennis Bos

Onbekende foto's van een bekende Nederlander

Een eenzijdig man was Johannes Andries van Zutphen (1863-1958) bepaald niet: socialist en vakbondsman, stakingsleider en tuberculosebestrijder, onmiskenbaar rood maar als fondsenwerver voor het goede doel al snel een nationale figuur. Hoewel geboren in Utrecht was hij een echte Amsterdammer, opgegroeid op het stadseiland Kattenburg, later woonachtig in de Pijp, als socialist actief in de Jordaan en later als voorman van de diamantbewerkers vooral in de Joodse buurten van Amsterdam Oost. Zijn grootste wapenfeit kwam echter tot stand op de Hilversumse hei, het Sanatorium Zonnestraal waar slachtoffers van de tuberculose werden behandeld en waarvoor het geld dankzij de inspanningen van Jan van Zutphen bij elkaar kon worden gebracht.

Juist als inzamelaar voor het goede doel wist 'Ome Jan' van Zutphen, als eerste figuur uit de rode familie, de status van alom geliefde Bekende Nederlander te bereiken. In die hoedanigheid kon hij als geen ander politieke, religieuse en sociale grenzen doorbreken. Die status bracht hem er overigens niet toe afstand te nemen van het socialisme. In eigen kring werd hij dan ook gevierd als de veteraan die hij gaandeweg was geworden. Wie anders dan 'Ome Jan' kon na de Tweede Wereldoorlog nog uit eigen ervaring vertellen van het Palingoproer en de Oranjefurie van 1887? Daarbij leek zijn daadkracht naarmate hij ouder werd alleen maar toe te nemen. Nog in 1955, op 92-jarge leeftijd, trad hij in het strijdperk voor stakende 'vakgenoten'!

Lang voor zijn lang en arbeidzaam leven ten einde kwam waren vriend en vijand het erover eens dat Jan van Zutphen een historisch figuur was. Jubilea, gedenkdagen en feestelijke openingen waren niet compleet zonder zijn baardige en indrukwekkende verschijning. Hijzelf lijkt het niet onprettig te hebben gevonden. Daaraan danken we de uitzonderlijk rijke collectie beeldmateriaal van Jan van Zutphen. Tekenaars en fotografen lijken zich op zijn stoep te hebben verdrongen. Historici kunnen daardoor beschikken over foto's van Jan van Zutphen met TBC-patiënten, met TBC-bestrijders, met een keukenstoel die hij als 92-jarige nog kranig in de hoogte weet te houden, met diamantairs en vakbondsmannen, met ministers en burgemeesters, met het ridderkruis van Oranje Nassau en met P.J. Troelstra, op de stoep van Berlages Burcht in de Henri Polaklaan en in gesprek met koningin Juliana.

Toch doken onlangs nieuwe foto's op. Tot nu toe onbekende plaatjes van 'Ome Jan' in de eigen familiekring. Niet de oude strijder of de nationale weldoener komt hier in beeld, maar een ‘gewone’ oude man temidden van zijn nakomelingen. Dat de rode familie haar stempel ook op de eigen familie van Van Zutphen heeft gedrukt, blijkt uit de herkomst van de hier afgedrukte portretten. Ze kwamen tevoorschijn bij de overdracht van het privé-archief van de echtgenoot van Jan van Zutphen's kleinkind aan het IISG. Zij trouwde met Marcus Bakker, de jarenlange voorman van de communistische fractie in de Tweede Kamer.