Jaap Haag

Archiefaanwinsten in 1997 van het IISG

Evenals vorig jaar publiceert Onvoltooid Verleden ook dit jaar weer een overzicht van door het IISG nieuw verworven archiefmateriaal met betrekking tot de Nederlandse sociale geschiedenis.

Sociaal-demokratie
De op het IISG aanwezige archieven van de Nederlandse sociaal-democratie werden het afgelopen jaar weer rijkelijk aangevuld. Daarbij ging het in de eerste plaats om de Partij van de Arbeid (PvdA), de Evert Vermeer Stichting, de Stichting Vormingswerk Partij van de Arbeid en de Wiardi Beckmanstichting. Verder werden archieven van enkele Amsterdamse afdelingen ontvangen, en een heel bijzondere aanwinst betrof het archief van de Afdeling Utrecht van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP), omdat zich hierbij stukken vanaf de oprichting van de SDAP bevinden.

Ook een aanvulling op het archief van de Vereniging Arbeidersgemeenschap der Woodbrookers mag hier vermeld worden: deze organisatie immers heeft steeds een belangrijke bijdrage geleverd aan het culturele gedachtengoed - en de overdracht daarvan op jongere generaties - van de sociaal-democratie. Eveneens in de culturele sfeer staat het archief van de Oratoriumvereniging De Stem des Volks. Van afzonderlijke personen tenslotte stukken afkomstig van Ed van Thijn en Dirk de Vroome (De Rooie Reus).

Communisme
In december 1997 verscheen De communistische erfenis. Bibliografie en bronnen betreffende de CPN, van Margreet Schrevel en Gerrit Voerman. De werkzaamheden aan dit overzicht leidden opnieuw tot uitbreiding van de CPN-collectie. In het bijzonder zijn te vermelden de collectie van Joop Morriën, een aanvulling op de Uilenspiegelclub, stukken afkomstig van Markus Bakker en van Dirk Veenstra en verder het archief van Arbeiderszangkoor Morgenrood (Amsterdam Noord).

Behalve CPN-materiaal kwam ook archief binnen van de Trotskistische Internationale Kommunistenbond (IKB) afdeling Nijmegen.

Oorlog en Vrede
Het verzet tegen het krijgsgeweld is door het IISG vanaf zijn oprichting gedocumenteerd en ook in dit opzicht zijn aanvullingen op al aanwezige archieven binnengekomen, waarbij met name die op het archief van Stop de Neutronenbom genoemd mag worden. Daarnaast heeft ook de Stichting Ondersteuning Amsterdams 21 November Komitee haar archief aan het IISG overgedragen.

Internationale Solidariteit - Derde Wereld
Wat voor de vredesbeweging geldt, geldt ook voor de organisaties van internationale solidariteit, waarbij met name Amnesty International, afdeling Nederland en de Stichting X min Y Beweging genoemd mogen worden. Daarnaast werd een aanvulling op het archief van het Komitee Indonesië ontvangen alsook een kleine collectie stukken met betrekking tot het verzet op Oost Timor.

Vakbeweging
Naast reguliere aanvullingen op de (grote) archieven van de Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV), de Industriebond FNV en kleinere vakorganisaties als de Beroepsvereniging van Beeldende Kunstenaars (BBK) werd het IISG verrijkt met de archieven van de Algemene Vereniging van Leraren bij het Voorbereidend Wetenschappelijk en Algemeen Voortgezet Onderwijs (AVMO), de Industrie- en Voedingsbond CNV, de Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten (NVF) en de Vrouwenbond CNV.
Bij de rubriek vakbeweging mag bovendien een aanvulling op het archief van de Vereniging van Dienstplichtige Militairen (VVDM) niet overmeld blijven. Tenslotte moeten hier de archieven van de aktieve vakbondsvrouwen Ieke van de Burg en P.(Nel) J.C. Tegelaar genoemd worden.

Groene archieven
Sinds de opkomst van natuurorganisaties en de milieubeweging als een belangrijk onderdeel van de maatschappijkritische stromingen is het IISG ook als hoeder van dit cultureel erfgoed opgetreden. In 1997 vormde het archief van Peter Nijhoff, de eerste directeur van de Stichting Natuur en Milieu en secretaris van de Contact-Commissie voor Natuur- en Landschapsbescherming in dit opzicht een belangrijke aanwinst en dat gold ook voor het archief van het Landelijk Milieu Overleg en van de Werkgroep Energiediscussie. Daarnaast kon het archief van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie met aanvullingen verrijkt worden. Tenslotte ontving het IISG nog persoonlijke stukken van de milieuaktivist Jan van Arkel.

Jeugd en studenten
In deze categorie zijn aanvullingen te noemen op de archieven van de Algemene Studenten Vereniging Amsterdam (ASVA), de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC) en de Studentenbeweging aan de Vrije Universiteit Amsterdam (SRVU).
Verder ontving het instituut 838 protocollen van interviews en huisbezoeken behorende bij het onderzoek 'Moderne jeugd op weg naar haar volwassenheid' uit de jaren 1948 - 1950. Het onderzoek in opdracht van het Ministerie van Onderwijs is uitgevoerd door zeven instituten, waaronder het Hoogveld Instituut te Nijmegen. Het resultaat van het landelijk onderzoek is gepubliceerd onder de titel Maatschappelijke verwildering der jeugd. De resultaten van het onderzoek van het Hoogveld Instituut echter in een aparte uitgave, getiteld Moderne jeugd op weg naar haar volwassenheid.
In de categorie alternatieve onderwijsvormen valt de collectie Projectonderwijs aan Het Wagenings Lyceum. Met de collectie betreffende de Kraakpanden Van Speykstraat Den Haag werden verder ook de op het IISG aanwezige archieven van de kraakbeweging aangevuld.

Migranten
Op het gebied van migrantenorganisaties vond wederom een aanzienlijke uitbreiding van de collecties plaats met archieven als die van de Hollanda Türkiyeli Kadinlar Birligi / Turkse Vrouwen Vereniging in Nederland, het Turks Jongerencentrum Alternatif en het Inspraak Orgaan Turken (Stichting).

Coöperaties en progressieve uitgeverijen
Voor de studie van de coöperatie-beweging en het streven naar bedrijfsuitoefening in eigen beheer vormt het archief van de Associatie van Bedrijven op Coöperatieve Grondslag (ABC) een interessante bron. Op het gebied van progressieve uitgeverijen kunnen hier nog het archief van Uitgeverij SUA en een aanvulling op het archief van Uitgeverij Van Gennep genoemd worden.

Arbeidersverzekeringswezen
Door de toenemende belangstelling voor leef-strategieën vormen de archieven van diverse, door en/of voor arbeiders ingestelde fondsen en verzekeringsmaatschappijen een steeds meer geraadpleegde bron. In dat opzicht vormt het archief van de Stichting Historie Ziekenfondswezen dan ook een belangrijke aanwinst. Daarnaast werd tevens een aanvulling ontvangen op het archief van de Centrale Arbeiders- Verzekerings- en Depositobank.

Persoonsarchieven
De categorie persoonsarchieven zag zich ook met bijzondere aanwinsten verrijkt. Om slechts de voornaamste te noemen: Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919), Emanuel Hamburger (1901-1945), P. Harkema, Jan W. Jacobs  (1895-1965), van Tom Keune (1944-1997), Pieter Kooijman (1891-1975), Eddy Korlaar, Max Meijer (geb. 1908), Johannes E. Post ( overleden in 1945), Aimé van Santen (1917-1988; ook werkend onder de naam Molitor), F.J.A. Schönau en Johan Frederik Willems (1891-1984).
Johannes Post was bevriend met Henriëtte Roland Holst. Het archiefje van twaalf centimeter bevat brieven van haar en van Mohammed Hatta uit de periode 1936 - 1940.

Een overzicht van de archief collecties zijn te vinden onder de website van het IISG: www.iisg.nl/archives/