Franz Meyer in 1931

Dick de Winter

De onbekende kunstenaar Frans Holsz

Stel je voor. Duitsland, begin 1934. Hitler is aan de macht - en je hoort van je vader, die bibliothecaris van de vakbondsbibliotheek van Gelsenkirchen is, dat de nazi's van polan zijn 'foute' boeken in beslag te nemen. Wat doe je dan?

Dan haal je die 'foute' boeken weg voordat ze op straat op een grote stapel gesmeten worden en de brand erin gaat, denk je. Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Wie durft dat?

Frans Meyer (begaafd schilder/tekenaar, zeventwintig jaar oud, ex-KPD-er, trotskist) deed het nadat hij stiekem de sleutel van de bibliotheek van zijn vader had 'geleend'. Samen met zijn zwager redden ze vele katholieke, socialistische en communistische boeken en brochures. In kisten wordt alles bij een familielid opgeslagen. Wat ze doen is hoogverraad. Ze zijn zich dat heel goed bewust.Ook de dood die er voor staat: de dood met de valbijl. Een vriend zal de kisten wegbrengen over de grens, naar Nederland. Maar het vervoer gaat niet door. Het risico is te groot, vindt de vriend.

Als de zaak alsonog verraden wordt ontsnappen Franz Meyer en zijn zwager ternauwernood uit de handen van de Gestapo. Een paar dagen later zijn ze in Nederland. Een smokkelaar helpt ze illegaal de Duits-Nederlandse grens over. Ze krijgen asyl. Voor zes maanden.

Het Proletarisch Steunfonds (PSF) van Henk Sneevliets Revolutionair Socialistische (Arbeiders) Partij (RSP/RSAP) vangt ze op. Franz Meyer noemt zich vanaf nu Franz Holsz naar zijn lievelingsbezigheid: het maken van houtsneden. Zijn werk ondertekent hij meestal met FH. Hij tekent een enkele maal voor het satirische sociaal-demcratische blad De Notenkraker. Maar het nmeest tekent hij hij voor de rkant van het Nationaal Arbeids-Secretariaat (NAS) waarbij hij als illustrator in dienst is getreden, en voor de RSAP. Als hij na zes maanden wordt uitgewezen en naar Antwerpen vertrekt, blijft hij voor de revolutionair-socialisten in Nederland werken.

Franz Meyer en zijn zus Julia Molle-Meyer (1946)

In België tekent hij ook voor de Parti Socialiste Révolutionaire (PSR), het politieke broertje van de RSAP. Ook nemt hij vanaf 1936 de zware taak op zich mede de uitgave van Unser Wort, het blad van de Duitse trotskistische sectie in ballingschap, te verzorgen.

Eind 1939 wordt hij gearresteerd. Een van karikaturen heeft hem in opspraak gebracht. Als politiek vluchteling is het hem verboden zich met politiek in te laten. Als kort daarop de Duitsers België binnevallen, woirdt de totale gvangenisbevolking - de bewakers incluis - naar frankrijk geëvacueerd. Daarbegint voor hem de slopende gang langs gevangenissen en concentratiekampen.

In 1942 weet hij samen met zijn vrouw op een Amerikaans visum met de laatste boot naar de Verenigde Staten te ontsnappen. Maar het zit deze kunstenaar niet mee. In de VS is geen vraag naar zijn kunst; daar is in die jaren totaal geen markt voor. Hij weigert principieel om 'commnercieel kunstenaar' te worden. Gevoelens van teleurstelling en mislukking krijgen de overhand. Op 9 februari komt aan zijn leven plotseling een einde wanneer hij als gevolg van een verkeersongeval de dood vindt op de George Washingtonbrug in New York.

De talentvolle Duitse kunstenaar Franz Meyer, die in zijn beste werk een vergelijking met de in Nederland meer bekende kunstenaars Frans Masereel en Albert Hahn glansrijk kan doorstaan, is tot de dag van vandaag voor het grote publiek een onbekende gebleven. Het zou goed zijn als daar verandering in kwam. Zeventwintig jaar na zijn dood verscheen er met hulp van familie in de VS een ontroerende uitgave van tekeningen die Franz Meyer in onder andere het concentratiekap Les Milles had weten te maken. Het is getiteld: Franz Meyer, Flucht aus Deutschland. Bilder aus dem Exil. Frankfurt 1984.

Dit jaar verscheen ook het boek: Deutschprachige bildende Kunstler im Internierungslager Les Milles 1939-1942 van A. Gausmann.

Dick de Winter bereidt een publikatie over Franz Meyer voor. Toevoeging 2008: in 2001 verscheen van zijn hand:  Frans Holsz. Kunstenaar op de vlucht voor Hitler, te bestellen via uitgeverij De Papieren Tjger.