Henny Buiting

Onbekende foto van congres SDAP te Deventer februari 1909

Het weer is somber in Deventer, op die dramatische dertiende februari 1909. Na een hevige vorstperiode is het licht gaan dooien en donkere wolken trekken zich samen boven de oude IJsselstad. Kort voor de trein het station van Deventer zal binnenrijden, ziet de radikale marxist en historicus Willem van Ravesteyn, de rivier de IJssel bedekt met indrukwekkende ijsschotsen. Naast Van Ravesteyn zijn tevens op weg naar Deventer de volksonderwijzer van gereformeerde herkomst Jan Ceton alsmede David Wijnkoop, zoon van een Amsterdamse liberale rabbijn. Het drietal maakt deel uit van een groep luidruchtige en zeer radikale Amsterdamse marxisten, die op weg zijn naar het buitengewoon congres van de SDAP dat op 13 en 14 februari 1909 te Deventer zal plaatsvinden.

Het ‘Deventer Congres’ is na een partijreferendum bijeengeroepen, om een oordeel te vellen over het in oktober 1907 door de radikaal-linker vleugel van de partij opgerichte oppositieorgaan De Tribune, dat onoirbare kritiek op partijkoers en partijleiding zou hebben uitgeoefend.

De zogeheten ‘Tribunisten’ zijn fel gekant tegen de gematigde ‘reformistische’ koers van de partij en zeer zeker ook tegen de grote voorvechter ervan, de Friese advocaat Pieter Jelles Troelstra. Bovenvermelde drie oprichters van het blad hebben aangekondigd een partijuitspraak ten gunste van opheffing van het blad naast zich te neer te leggen. De konsekwentie is het royement van het drietal en daarmee de uittocht van enkele honderden van hun medestanders.

Juist omdat het congres naar verwachting een droeve afloop zal kennen, heeft de partijleiding besloten de Deventer Schouwburg, plaats van het ‘laatste oordeel’, niet met bloemen en leuzen te versieren. Evenmin is partijfotograaf Leenheer uitgenodigd de congressanten op de gevoelige plaat vast te leggen. Zo is een van de meest dramatische congressen uit de historie van de Nederlandse arbeidersbeweging niet op de gevoelige plaat vastgelegd, tot droefenis onder meer van ondergetekende die zijn dissertatie aan het Deventer Congres en zijn achtergronden wijdde. Waarschijnlijk evenwel is deze droefenis sinds kort verleden tijd, waar het toeval een historisch mirakel lijkt te hebben gewrocht.

Speurend in het genoeglijke stadsarchief van Deventer naar materiaal voor een met Philip van Praag te schrijven boek over negentig jaar Deventer sociaal-democratie, neem ik een map uit het persoonlijk archief van de legendarische oud-wethouder Theo Beerents ter hand. De map bevat een exemplaar van het Deventer Dagblad van 25 juni 1969, gewijd aan het honderdjarige jubileum van het locale nieuwsorgaan. Temidden van de talloze verslagen van hoogte- en dieptepunten van honderd jaar Deventer historie, doemen plots getuigenissen op van het magische jaar 1909. Bij een tweetal fascinerende foto’s is de volgende opwindende tekst afgedrukt:

‘De Socialisten zijn ontevreden en dat is duidelijk van hun gezichten te lezen. In Deventer wordt op 13 en 14 februari het buitengewoon congres van de S.D.A.P. gehouden. Op het station voeren treinen grote aantallen leden aan’.
 
De tekst van de Deventer onderwijzer en kroniekschrijver C. Wilkeshuis laat aan duidelijkheid niets te wensen over. Anders echter is het gesteld met de bijgevoegde foto’s, waarvan er één bij nader inzien betrekking heeft op een congres van letterkundigen, dat in 1904 te Deventer plaatsvond. De andere foto - hier in Onvoltooid Verleden afgedrukt, vergezeld van een afbeelding van het voormalige station Staatsspoor - lijkt daarentegen wel degelijk naar aanleiding van ‘óns’ Deventer Congres te zijn gemaakt. De fotograaf is onbekend, maar zou Hakeboom kunnen zijn, die als (informeel) persfotograaf avant la lettre talloze foto’s heeft gemaakt van belangrijke Deventer nieuwsfeiten. Dat hij onder de moeilijkste omstandigheden - logge apparatuur, trage glasplaten en ontbrekend of gebrekkig daglicht - ’ons’ congres op de gevoelige plaat heeft weten vast te leggen, behoeft op zich niet te verbazen. Het Deventer Congres is niet slechts van lokaal belang, maar verwekt een golf van reacties in de gehele nationale en zelfs internationale pers en het is begrijpelijk dat Hakeboom dit opwindende nieuwsfeit heeft pogen te vereeuwigen.